proch

1. Beczka prochu «obszar, na którym panuje napięta sytuacja, mogąca w każdej chwili doprowadzić do konfliktu zbrojnego»: (...) wśród chłopskiej ludności narastało poczucie krzywdy wynikającej z nowych obciążeń na rzecz wielkiej własności ziemskiej. Do tego dochodziły konflikty na tle wyznaniowym (...). Wszystko to czyniło Ukrainę beczką prochu gotową w każdej chwili eksplodować. I. Kaniewska, Królowie.

2. (Coś) pachnie prochem; czuć (gdzieś) proch «można się spodziewać bitwy, strzelaniny, zanosi się na wojnę»: (...) czuł proch nosem, mówiąc dosadnie zbliżała się wojna (...). Wyk 1997.

3. (Ktoś) prochu nie wymyśli «o kimś, kto jest mało błyskotliwy»: Wiedziałem, że Helenka prochu nie wymyśli, ale żeby była aż tak głupia! D. Koral, Wydziedziczeni.

4. Nie wąchać, nie powąchać prochu «nie być ani razu na polu bitwy, nie brać udziału w walce»: I partyzant nie jestem! Szczyciłem się wprawdzie przyjaciółmi wśród cichociemnych... Lecz w ogóle nie powąchałem prochu. J. Krzysztoń, Obłęd.

5. Strzelać bez prochu «twierdzić coś bezpodstawnie, nie trafiać w sedno, mylić się, kłamać»: Chciał nam zaszkodzić, ale mu się nie udało... To jego wystąpienie to strzelanie bez prochu, żadnych konkretów (...). Roz tel 1996.

6. Wąchać proch, nawąchać się prochu «brać udział w bitwach, mieć doświadczenie wojenne»: Oczywiście Lopek Antoniewicz, nasz pierwszy pilot, wąchał proch przed nami. Wylatał w składzie innych załóg, jako drugi pilot, kilka wcześniejszych lotów (...). B. Ejbich, Niebo.

7. Zdmuchiwać, zmiatać, usuwać proch przed kimś, sprzed czyichś stóp, nóg

a) «być całkowicie uległym, służalczym, czołobitnym wobec kogoś»

b) «być bardzo troskliwym, nadopiekuńczym w stosunku do kogoś»

8. Zetrzeć, rozbić, roznieść itp. kogoś, coś na proch, w proch «pokonać, zniszczyć kogoś całkowicie, unicestwić kogoś, coś»: (...) doniósł matce o najznakomitszych zwycięstwach Spartaka – rozbiciu w proch całej wysłanej przeciw niemu potęgi rzymskiej. H. Rudnicka, Uczniowie.

Coś rozpadło się w proch zob. rozpaść się.